B O E K E N

De Kovel heeft voor u gelezen:

Jim Forest, Leven met wijsheid. Een biografie van Thomas Merton, Damon, Budel, 2018, 304 blz., € 29,90.

Vijftig jaar geleden stierf de Amerikaanse trappist Thomas Merton tijdens een meerdaags symposium nabij Bangkok – de conferenciers spraken er over mogelijke vormen van monastiek leven in een snel veranderende tijd. Mertons dood vormde het onverwachte einde van een levenslange aardse zoektocht.

Merton begon als veelbelovend student die noch de ideologische noch de hedonistische kantjes van het studentikoze leven versmaadde. Gaandeweg tastte hij naar de diepere betekenislaag binnen de christelijke kerk, vond ‘de weg naar binnen’ en trad in bij de trappisten van de abdij Gethsemani in Kentucky. Deze etappes beschreef Merton in zijn meest bekende boek, de internationale bestseller Louteringsberg, dat hem de reputatie opleverde van een briljante en originele monastieke schrijver. Later groeide Merton uit tot een van de meest uitgesproken activisten die vanuit het klooster geschiedenis schreef. De verscheurdheid die ontstond uit het diepe verlangen naar een betere wereld, die volgens Merton alleen in de contemplatie te vinden is, zorgde ervoor dat zijn innerlijke weg voor velen herkenbaar werd.

Hoe tijdloos de geschriften van Thomas Merton met betrekking tot hun spirituele zeggingskracht en profetische charisma ook mogen zijn, ze behoren natuurlijk evenzeer tot het tijdskader dat grondig verschilt van dat van de hedendaagse lezer. Je kan de vragen en bedenkingen van Merton slechts goed begrijpen of op jezelf betrekken, als je iets weet over het klimaat van het monastieke leven vóór het Tweede Vaticaans Concilie. Ook kan je de heftigheid niet plaatsen waarmee de flamboyante monnik zijn engagement voor de vrede aanging, als je niet weet welke reële bedreiging er van de atomaire wedloop en de oorlog in Vietnam uitging. Mertons betrokkenheid bij de interreligieuze dialoog lijkt voor de huidige zinzoeker dan weer vanzelfsprekend, maar in het licht van een klassiek monastiek leven uit de jaren zestig ging het wel om een stille revolutie.

En toch…! Zouden de vragen rond het kloosterleven, de interreligieuze dialoog en de wereldpolitiek, waarmee Merton en vele anderen worstelden, niet ook vandaag, vijftig jaar na zijn dood, springlevend kunnen zijn? Volgens Jim Forest, een vriend van Thomas Merton en de auteur van de thans in het Nederlands vertaalde biografie over hem, heeft Mertons boodschap nog niets aan actualiteitswaarde ingeboet. Zijn boek biedt een panorama dat helpt om Mertons wereld te verkennen en zich de gedachten van de leermeester toe te eigenen.

Forest ziet in Mertons persoonlijkheid zelfs een sleutel om de betekenis van zijn ‘gevechten’ te duiden en te waarderen. De biograaf herkent in dat allesbehalve saaie leven van de rusteloze monnik in ieder geval een diepmenselijk getuigenis dat ook vandaag velen zal aanspreken. Mertons karakter maakt het er wel niet makkelijker op, maar juist daardoor is dat leven van hem zo paradigmatisch voor de zoektocht van eender wie. Forest schrijft:

Merton was nooit halfslachtig in zijn meningen. Bovendien maakte hij niet altijd de goede keuze of handelde hij verstandig. Zoals iedere monnik biechtte hij zijn zonden tenminste een keer per week en dacht hij niet licht over wat hij op te biechten had. Steeds opnieuw viel hij. Wat zo’n indruk maakt in het leven van Merton is zijn vasthoudendheid om na iedere val weer op te staan en opnieuw te beginnen.

Wie deze biografie leest, proeft de intensiteit van de verschillende etappes in het leven van Thomas Merton, in de zoektocht van die monnik die streefde naar een goede balans tussen een publiek leven, waartoe zijn boeken bijdroegen, en een teruggetrokken, nederig bestaan. Merton werd zelfs kluizenaar. Was dat een vlucht voor de tegenstrijdigheden waarmee hij kampte? Was hij wel echt een heremiet? De intieme en tegelijk respectvolle schets in dit boek laat begrijpen: die keuze voor een kluizenaarsbestaan was net als alle andere stappen van Merton een oprechte poging om dichter bij de kern van zijn roeping te komen.

Vanaf de eerste bladzijden van de biografie valt het op hoe Jim Forest affiniteit heeft met Mertons levenswandel. De persoonlijke vriendschap zit daar voor iets tussen, maar ook het geestelijk vaderschap dat de trappist aanvaardde jegens een man die zelf een interessante weg bewandelde. Forest heeft de zoektocht van Merton immers zelf doorleefd, op het vlak van de hang naar contemplatie, het engagement voor vrede en sociale gerechtigheid. Forest maakte wel andere keuzes dan zijn geestelijke vader – hij stichtte een gezin – maar zijn preoccupatie met wezenlijke levensvragen dankt hij aan Merton, tot op de dag van vandaag. Dat is nu net iets wat de leesbaarheid en de diepgang van het boek ten goede komt.

De biografie die Forest schreef, is geen compilatie van feiten en data, al ontsluit het boek dan wel een indrukwekkende hoeveelheid bronnen uit brieven, archiefstukken, aantekeningen, etcetera. Het gaat ook niet om anekdotes, al staat op bijna iedere bladzijde een wetenswaardigheid die een glimlach op de mond van de lezer tovert. Feiten en humor zijn niet alleen de werktuigen van een schrijver die de kanalen van binnenuit kent, waarvan Merton gebruik maakte om zijn essays wereldkundig te maken, ze horen ook bij de wijsheid die in de loop van de levensgeschiedenis van Thomas Merton alleen maar groeide en de receptie van zijn geschriften in hoge mate bepaalde. De titel van de biografie is alleen daarom al zeer goed gekozen: Leven met wijsheid.

Het boek van Forest werd met zorg vertaald en is fraai uitgegeven door de Stichting van de Mertonvrienden in de Lage Landen. Hopelijk bereikt het nu ook velen binnen en buiten de kloosters, de kerk en de vredesorganisatie. Leven met wijsheid heeft alle kwaliteiten om de herinnering wakker te houden van een man die ook vijftig jaar na zijn dood niets aan fascinatie en zeggingskracht heeft verloren. Kortom, deze biografie is een uitstekende introductie in het leven en werk van Thomas Merton. Ze kan de zoektocht van velen alleen maar verrijken – de queeste naar wijsheid, naar een profetische stem, naar een geluid van de eeuwigheid in een bewogen tijd.

Thomas Quartier osb